بذر شیرین بیان (گیاه دارویی)
5,800 تومان
شیرین بیان یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است که قدمت آن به ۴۰۰۰ سال قبل باز می گردد، قسمت مصرفی که دلیل پرورش این گیاه می باشد ریشه یا ساقه ی زیرزمینی آن بوده که به صورت پودر شده، خشک شده و عصاره خشک و مایع در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، شیرینی و دخانیات مصرف می شود.
این گیاه در گویش اصفهان و طب سنتی قدیم به مجو (mej-jo) نیز شهرت دارد، همچنین در فرهنگ انگلیسی لیکورایس (lilorice) نام دارد، در زبان عربی نیز به آن شجره السوس و عرق سوس می گویند.
در ادامه به طور کامل آموزش کاشت و تکثیر، خواص و اطلاعات کامل از این گیاه را مطالعه نمایید.
توضیحات
بذر شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra):
بذر شیرین بیان (گیاه دارویی) – licorice – Liquorice
شیرین بیان با نام علمی :Glycyrrhiza glabra که در فارسی به آن مَهْک گفته می شود یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است که قدمت آن به ۴۰۰۰ سال قبل باز می گردد، این گیاه مدیترانه ای بومی مناطق جنوبی اروپا، شمال آفریقا و بخشهایی از آسیای مرکزی و شرقی می باشد، قسمت مصرفی که دلیل پرورش این گیاه می باشد ریشه یا ساقه ی زیرزمینی آن بوده که به صورت پودر شده، خشک شده و عصاره خشک و مایع در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، شیرینی و دخانیات مصرف می شود.
گلیسیریزا گلابرا (Glycyrrhiza glabra) یک نام یونانی است و از دو واژه “گلیکیس” به معنی شیرین و “ریزا” به معنی ریشه مشتق شده است. گلابرا به معنای صاف و بدون کرک است که اشاره به بدون کرک بودن میوه این گیاه دارد
این گیاه در گویش اصفهان و طب سنتی قدیم به مجو (mej-jo) نیز شهرت دارد، همچنین در فرهنگ انگلیسی لیکورایس (lilorice) نام دارد، در زبان عربی نیز به آن شجره السوس و عرق سوس می گویند.
برگهای این گیاه همانطور که در تصاویر نیز مشخص است مرکب بوده و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل شده است که به سبب ترشح شیره، چسبندهاند. گلهایش مایل به آبی و میوهاش (غلاف بذر) شامل ۵ تا ۶ دانهٔ گرد مایل به قهوهای است.
همانطور که گفته شد ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد، ریشهها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوهای رنگ یا سیاه و مغز زرد رنگ هستند.
در مناطقی که یخ بندان های شدیدی ندارد ریشه ها در زمستان سالم می ماند و قسمت های هوایی گیاه از بین می رود و در بهار مجدد سبز می شود در شهرهای معتدل و بدون سرمای شدید به صورت چندین ساله گیاه سالم باقی می ماند، ارتفاع این گیاه در صورت رشد یک ساله به یک متر نیز می رسد و در مناطق بدون زمستان شدید تا دو متر نیز ارتفاع می گیرد.
طول برگهای باریک آن از ۷ تا ۱۵ سانتیمتر است و شامل ۹ تا ۱۷ برگچه است. برگچهها بیضوی بوده، کناره آنها صاف است. گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقههای گلدهنده مشاهده میشود
طول ریشۀ شیرین بیان متفاوت است و به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر است. طول ریشه در مناطق خشک و خاکهای سبک به ۲۰۰ سانتی متر هم می رسد.
گونه های مختلف و مهم ترین واریته های گیاه شیرین بیان:
گونه اسپانیایی «G. glabra var. typical» تیپیکال
گونه روسی «G. glabra var. glandulifera» گلاندولیفرا
گونه ترکی «G. glabra var. pallida» پالیدا
گونه ایرانی «G. glabra var. violacca» ویولاسه
عصاره ریزوم شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکارز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد دارد.
تاریخچه گیاه شیرین بیان:
بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویتکننده بدن میشناختهاند. همچنین مصریان عهد باستان از ریشه آن عصاره تهیه میکردهاند؛ چنان که در سال ۱۹۲۳ میلادی از مقبره توتانخامون ریشهٔ این گیاه یافت شد. پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستن از تلخی داروهای تلخ مزه و معالجه امراض کبد و دستگاه گوارش به کار میبردهاند.
شیرین بیان یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است. بیش از چهار هزار سال پیش بومیان درّه ها و دشتهای بین النهرین، آسیای صغیر و جنوب آسیا ریشۀ شیرین بیان را به پیشگاه فرمانروایان خود به نشانۀ عرض عبودیّت تقدیم می کردند. در کتیبه های به جا مانده از اقوام آشوری و پاپیروسهای مصری به نام شیرین بیان اشاره شده است. قراعنۀ مصر با خواص شیرین بیان آشنایی داشتند و ریشۀ این گیاه را با آب می آمیختند تا نوشیدنی گوارایی به نام «مای سوس» به دست آورند. هم اکنون نیز از این نوع نوشیدنی در میان مردم مصر استفاده می شود.
«دیوسکورید» حکیم یونانی در قرن اول میلادی در کتاب خود شیرین بیان را برای صاف کردن صدا و نرم کردن مزاج توصیه کرده است. «ابوعلی سینا» نیز در کتاب خود خواص درمانی شیرین بیان را بر شمرده است.
مهمترین مادۀ مؤثّرۀ ریشۀ شیرین بیان را «اسید گلیسیریزیک» تشکیل می دهد. این ماده ۵۰ مرتبه از شکر شیرین تر و مقدار آن متفاوت است و به نوع گیاه (واریته) و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین ۵ تا ۲۰ درصد می باشد. مقدار اسید گلیسیریدیک برخوردار است.
مقدار این ماده با سن گیاه افزایش می یابد به طوری که ریشه در سالهای آخر عمر دارای بیشترین مقدار اسید گلیسیریزیک می شود.
کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فراوردههای غذایی است؛ چون پنجاه برابر از قند (Sucrose) شیرین تر است و علاوه بر این، خواص دارویی دارد. ریشه خشکیده شیرین بیان را میتوان به عنوان چاشنی جوید.
(در کشورهای غربی) طعم عصارهٔ شیرینبیان در انواع گستردهای از تنقلات شیرین (همچون آبنبات) یافت میشود. محبوبترین این شیرینیجات در انگلستان Liqourice allsorts است.
شیرین بیان در دنیا جایگاه ویژه ای دارد، از این گیاه بیش از صدها نوع فرآورده استخراج می شود،
گیاه شیرین بهان در کجا یافت می شود:
شیرین بیان در سطوح وسیعی در کشورهای انگلیس، بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، یونان و ترکیه کشت میشود. در ایران نیز تقریباً در تمام شمال، شرق، غرب و مرکز کشور به وفور یافت میشود، اگرچه در بسیاری از کشورها به عنوان یک گیاه دارویی کشت و کار میشود، ولی در دیمزارهای استان کرمانشاه، ایلام و فارس و بعضی از مزارع و مناطق مرکزی ایران مانند اصفهان و اراک به عنوان یک علف هرز در مزارع نخود و گندم محسوب میشود.
شیرین بیان گیاهی خودرو محسوب می شود در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان، سلسله جبال بختیاری و شهرستان اقلید به فراوانی میروید.
به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران شیراز؛ عصاره شیرین بیان با نام لیکوریس (licorice) به صورت پودر ، جامد و مایع به کشور های حوزه خلیج فارس، ژاپن، آلمان، ایتالیا، هندوستان، فرانسه، بلژیک و استرالیا صادر شده است.
گیاه شیرین بیان شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودرو است و کمتر کشت می شود.
از شیرین بیان در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، شیرینی سازی و دخانیات استفاده می شود.
فارس قطب تولید شیرین بیان در کشور است.
چهار استان فارس، کرمان، کهکیلویـه و بویراحمـد و کرمانشاه تولیدکننده این محصول هسـتند .
از ایـن میـان اسـتان فارس قطب تولید شیرین بیان در کشور است و به طور متوسط سالانه ۶ هزار تن عصاره شیرین بیان در ۷ کارخانه استان فارس تولید میشود. در استان کرمانشـاه نیـز بـه طـور کلـی سـالیانه ۱۵ – ۱۰ تن در هکتار از مزارع برداشت میشود.
نکات و آموزش کاشت بذر شیرین بیان (گیاه دارویی):
گیاه شیرین بیان معمولاً از دو طریق تکثیر می یابد:
کاشت بذر شیرین بیان:
بذر شیرین بیان نیاز سرمایی دارد در نتیجه هنگامی که دما پایین بود اقدام به کاشت بذر می کنند و کاشت بذر در فصل گرما خیلی موفق نیست، در اواخر پاییز یا اواسط زمستان می توان بذر ها را در خزانه نشاء کرد و با شروع بهار به زمین اصلی منتقل کرد، برای کاشت در فصل گرما بهتر است قبل از کاشت بذرها را به مدت ۲ هفته داخل یخچال قرار داده و در دمای ۲۰ درجه اقدام به کاشت بذر نمود، برای کاشت خانگی می توان بذر را اوایل بهار به صورت مستقیم در گلدان کاشت.
کشت ریزوم یا تکثیر از طریق تقسیم ریشه (رویشی):
این روش که برای کاشت تجاری متداول می باشد به این صورت بوده که ریشه ها یا همان ساقه های زیر زمینی را در فصل پاییز از زمین خارج نموده و به چند قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را در زمین اصلی در فواصل معین کشت می کنند، مسلماً در این روش نسبت به کاشت بذر زودتر به برداشت محصول می رسیم.
در روش تکثیر رویشی در ماه آبان یا آذر ماه گیاهان ۳ تا ۴ ساله را که دارای ریشه ها و ساقه های زیر زمینی مناسبی هستند از زمین خارج می شوند سپس به قطعات ۱۵ تا ۳۰ سانتی متری تقسیم شده و در ردیف هایی به فواصل ۵۰ تا ۸۰ سانتی متر و به فواصل ۳۰ تا ۵۰ سانتی متری از یکدیگر در عمق مناسب کاشته می شود.
عمق مناسب کاشت ریزوم در کاشت رویشی:
عمق مطلوب برای کاشت قطعات ریشه ای متفاوت بوده و به بافت خاک و رطوبت محیط بستگی دارد. به طوری که این عمق در خاکهای سبک ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر و در خاکهای سنگین ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر توصیه می شود.
البته این گیاه به صورت خودرو نیز در برخی مناطق رشد می کند و در برخی زمین ها به عنوان علف هرز توسط کشاورز از بین می رود.
از آنجا که بذر شیرین بیـان پوسـته ضـخیمی دارد و این پوسته قوه رویشی آن را کاهش میدهد، قبل از کاشت به مدت ۱۲ ساعت در آب خیس نمایید البته می توان قبل از کاشت خراش های مناسبی در سطح پوسته ایجاد کرد تا جوانه زنی بهبود یابد که البته نیاز به تجربه و تخصص دارد، تیمار سرمایی و سرما دهی قبل از کاشت نیز به جوانه زنی کمک بسیاری می کند.
کاشت شیرین بیان از بذر نیاز به کمی تجربه و دقت دارد در نتیجه همه ی توان خود را برای نتیجه گیری به کار گیرید، برای کاشت خانگی و محدود در هر فصلی می توان با ایجاد شرایط اقدام به کاشت نمود ولی اوایل بهار بهترین فصل برای کاشت بوده که موفقیت کاشت را تضمین می کند.
معمولاً و در شرایط معمول شیرین بیان به صورت چند ساله بوده و ریشه های آن در زمستان سالم می ماند و بهار سال بعد مجدد رشد می کند، در شهرهای گرمسیری بدون از بین رفتن قسمت های هوایی گیاه در زمستان نیز سالم می ماند.
قبل از کاشت، بذر شیرین بیان را به مدت ۶ تا ۱۰ ساعت در آب خیس نمایید، پوسته بذر شیرین بیان سخت بوده و کمی با سختی جوانه می زند بذر شیرین بیان را در عمق ۲ تا ۳ سانتی متری بکارید.
بهترین فصل برای کاشت بذر شیرین بیان بهار می باشد هنگامی که دمای هوا بالاتر از ۱۵ درجه شد و سرمای زمستان به اتمام رسید می توانید بذرهای خود را مستقیم در زمین اصلی یا گلدان مورد نظر بکارید.
برای کاشت در گلدان باید گلدانی با حداقل سایز ۱۰ انتخاب نمایید و به طور کلی در هر سایز گلدان، بذر ها را به فاصله ی ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر در گلدان بکارید ( در گلدان های کوچک در هر گلدان یک گیاه می تواند رشد کند) بعد از اینکه گیاهان رشد کردند می توانید گیاهان اضافی را برای رشد بهتر باقی گیاهان حذف نمایید.
برای کاشت خانگی در فصل بهار بذر گیاه شیرین بیان را به صورت مستقیم و بدون نشاء کردن در گلدان یا زمین اصلی که با خاک تمیز ترجیحاً ترکیب (کوکوپیت + پرلیت + پیت ماس) پرشده در عمق ۲ تا ۳ سانتی متری بکارید.
دمای بالای هوا برای کاشت بذر مناسب نیست و باعث عدم سبز شدن گیاه می شود.
تا قبل از جوانه زنی بذرها و همچنین در اوایل رشد گیاه بستر همیشه مرطوب باشد، بعد از رشد کامل گیاه آبیاری هنگامی انجام شود که خاک کاملاً خشک شده است.
برای کاشت خانگی و به صورت محدود در تمامی طول بهار و تابستان میتوان اقدام به کاشت در باغ (باغچه) و گلدان نمود یا در کل طول سال با ایجاد شرایط کاشت اقدام به پرورش این گیاه نمود.
برای کاشت بذر شیرین بیان در باغچه و مزرعه ابتدا خاک (بستر کشت) را به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر زیر رو رو کنید و با کود حیوانی پوسیده یا کمپوست مخلوط کنید و سپس اقدام به کاشت بذر نمایید.
تا قبل از جوانه زنی بذر شیرین بیان، بستر کشت همیشه باید مرطوب باشد ولی غرق آبی نه، برای تسریع در جوانه زنی بذرها میتوانید بر روی بستر کشت یک مشما شفاف بیاندازید، توجه کنید که با این کار دما زیر مشما بالا می رود و در صورتی که هوا خیلی گرم باشد از انجام این کار پرهیز کنید و تنها مراقب باشید که خاک خشک نشود.
رشد شیرین بیان در سال اول رویش کند بوده در نتیجه علف های هرز مـی تواننـد بـدون رقابـت و بـه سـرعت توسعه یابند، لذا کنترل علف های هرز قبل از کاشت و نیز تهیه بستر فاقد علف های هرز ضـرورت دارد. در سـال اول رویـش علف های هرز را به طور مکانیکی با دست یا کولتیواتـور بایـد وجین کرد.
نکات کاشت :
در فصل بهار به منظور توسعه ریشه، قبل از ریزش برگها ساقه های شیرین بیان را از فاصله ۱۰ سانتیمتری از سـطح زمین قطع می کنند تا انرژی گیاه صرف ریشه زنی گردد.
در کشت غیر مستقیم و نشاء کاری هر هکتار به ۰٫۵ تا ۱ کیلوگرم بذر نیاز دارد.
در هر گرم بذر شیرین بیان حدوداً ۱۰۰ عدد بذر وجود دارد.
برای هر هکتار زمین تحت کاشت گیاه شیرین بیان به طور میانگین به ۳۰ هزار عدد نشاء نیاز می باشد همچنین برای تکثیر رویشی در هر هکتار زمین به ۴۰ تا ۷۰ هزار قلمۀ ریشه ای نیاز است.
بذر شیرین بیان تا حدودی از نظر اندازه و ظاهر همانند دانه های ماش می باشد.
خاک:
«پی اچ» خاک برای شیرین بیان بین ۵/۵ تا ۲/۸ مناسب است.
محققان معتقدند برای کاشت این گیاه باید از زمینهای شنی با لایه های ضخیم خاک و غنی از ترکیبات کلسیم استفاده کرد.
افزودن کودهای فسفر برای رشد ریشه و افزایش برداشت موثر است،
خاکهایی با بافت تقریبا سبک (ماسه ای و لومی) با اسیدیته اسیدی برای رشد شیرین بیان مناسب است.
چون شـیرین بیـان ریشـه بلنـدی دارد، بـرای کشـت آن از زمین هایی که از عمق زیادی برخوردارند، بایـد اسـتفاده کـرد. معمولاً در فصل پاییز پس از افزودن کود حیوانی مورد نیاز اقدام به شخم زدن به عمق ۵۰ سانتی متر یا بیشتر نموده.
آبیاری:
از نظر آبیاری، باید گفت که شیرین بیان به آب کافی بخصوص در مرحله گلدهی نیاز دارد، در مرحلۀ گلدهی آب کافی باید در اختیار گیاه قرار گیرد. شیرین بیان معمولاً در مناطقی که مقدار بارندگی سالانه بین ۴۰۰ تا ۱۱۶۰ میلی متر باشد می روید.
نور:
شیرین بیان گیاهی نور پسند است. نورکافی سبب افزایش مواد مؤثّرۀ ریشه می شود. این گیاه به آب و مواد و عناصر غذایی کافی نیاز دارد.
این گیاه بهترین رشد خود را در مناطق گرم و با آفتاب کامل نشان میدهد، مواد موثره ریشه که خاصیت دارویی به آن میبخشند، با وجود نور بیشتر، افزایش می یابند.
دما:
شیرین بیان در دمای ۶ تا ۲۵ درجۀ سانتی گراد رشد مناسبی دارد
آفات و بیماریها:
آفت یا بیماری خاصی برای این گیاه یافت نشده است.
برداشت شیرین بیان:
چنانچه شیرین بیان به روش رویشی تکثیر شده باشد ۳ تا ۴ سال پس از کاشت، ولی اگر تکثیر توسط بذر انجام گرفته باشد ۵ تا ۶ سال پس از کاشت میتوان ریشه آن را برداشـت کـرد.
زمان مناسب بهره برداری ریشه اوایل پاییز تا اواخر زمستان با توجه به ویژگی منطقه رویش انجام میگیرد که در این زمان ریشه ها دارای حداکثر مقدار گلیسریزین است.
برای استحصال ریشه زمین را با تراکتور یا بیل و تیشه تا عمق ۵۰ سانتی متری شیار میزنند و توسط کارگر جمع آوری میشود. از آنجاکه مواد مؤثره ریشه شیرین بیان در آب حل میشـود لذا ریشه ها را خیلی سریع و با آب جاری باید شست.
پـس از تمیز کردن پوست ریشه ها را باید جدا کرد، سـپس آنهـا را بـه قطعات ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتـری تقسـیم و خشـک نمـود. بـرای خشک کردن ریشه نباید از نور مستقیم یا درجـه حـرارت بـالا استفاده کرد. چنانچه از خشک کن های الکتریکی اسـتفاده شـود دمای مناسب ۴۰ درجه سانتیگراد میباشد.
ریشه های خشـک شده ترک خورده و شکاف برمیدارند. عملکرد ریشـه خشـک در گیاهان ۳ ساله به ۱٫۵ تا ۲ تن در هکتـار مـی رسـد نسـبت ریشه های تازه به خشک ۳٫۵ به ۱ میباشد.
در مناطق دارای زمستان (معتدل و نیمه گرمسیر) فصل برداشت ریشه ها اواسط پاییز و هنگامی که اندام های هوایی (برگ و ساقه) بر اثر سرما از بین رفت می باشد، در مناطق گرمسیر نیز فصل برداشت ممکن است تا زمستان به تعویق بیافتد.
خواص دارویی و مصارف گیاه شیرین بیان:
از ریشۀ شیرین بیان در اکثر فارماکوپه ها به عنوان دارو یاد شده است. از مواد مؤثّرۀ این گیاه در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، شیرین سازی و دخانیات استفاده می شود.
مواد مؤثّرۀ ریشۀ شیرین بیان مدر و ملین است و به واسطۀ وجود برخی فلاونوئیدها اثر مفیدی در معالجۀ زخم اثنی عشر و بیماریهای معدی دارد. از این مواد برای درمان بیماریهای مربوط به ریه مانند برونشیت نیز استفاده می شود.
ریشۀ شیرین بیان شامل نشاسته (۳ درصد)، گلوکز (۸٫۳ درصد)، ساکاروز (۴٫۲ تا ۵٫۶ درصد) آسپاراژین، چربی (۰٫۸ درصد)، رزین، مانیتول، و مواد تلخ نیز می باشد.
عصاره شیرین بیان تقریباً حاوی ۱۰۰ کالری در هر اونس (۳۵/۲۸ گرم) است. با جوشاندن ریشهٔ گیاه و تبخیر بخش عمدهٔ آب آن، مادهای سیاهرنگ (مایل به قهوهای) به دست میآید. این ماده به دو صورت جامد (عصاره) و شیره (رب سوس) عرضه میگردد.
کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فراوردههای غذایی است؛ چون پنجاه برابر از قند (Sucrose) شیرین تر است و علاوه بر این، خواص دارویی دارد. ریشه خشکیده شیرین بیان را میتوان به عنوان چاشنی جوید.
در قارهٔ اروپا (به غیر از انگلستان) آبنباتهایی با طعم تند و شور (فراورده با شیرینبیان) بر انواع دیگر ترجیح دارند. هرچند باید توجه داشت که طعم اغلب اینگونه از تنقلات با روغن تخم انیسون (بادیان رومی) تقویت میشود و مقدار واقعی شیرینبیان در آن بسیار اندک است. به هر حال در هلند – که در آن آبنبات شیرینبیان موسوم به Drop (قطره) یکی از پرطرفدارترین انواع آبنباتهاست- فقط در اندکی از انواع متعدد این تنقلات عرضه شده به بازار، تخم انیسون (بادیان رومی) به کار میرود. گرچه مردم ترکیب آن با نعنا، جوهر نعنا یا برگبو را نیز دوست دارند و آمیختن آن با کلراید آمونیوم نوعی آبنبات نمکی میسازد که به زبان هلندی به zout drop معروف است. پانتفرکت در یورکشایر نخستین محلی بود که ترکیب شیرین بیان با شکر به عنوان نوعی از شیرینیجات، به شکل امروزین مورد استفاده قرار گرفت. شیرینی پانتفرکت در اصل همانجا ساخته شد.
چاشنی شیرین بیان همچنین در نوشابههای غیرالکلی به کار میرود و نیز تهمزهای مطبوع به بعضی جوشاندههای گیاهی میبخشد. این امر همچنین در تغییر دادن مزههای نامطبوع برخی داروها نیز کاربرد دارد.
جوانان هلندی اغلب خودشان نوشیدنی شیرین بیان را تهیه میکنند. همچنین نوشابهٔ محبوب هلندیها نوعی لیکور است که مادهٔ اصلی آن شیرین بیان است.
مردم ایتالیا (خصوصاً در نواحی جنوبی) دوست دارند که از شیرین بیان به شکل طبیعیاش استفاده کنند؛ به این نحو که ریشهٔ این گیاه از زمین بیرون کشیده شده، پس از شسته شدن به عنوان خوشبوکنندهٔ دهان جویده میشود.
در سراسر ایتالیا عصارهٔ خالص شیرین بیان (بدون افزودن شکر) به شکل قطعات کوچک سیاهرنگ مصرف میشود و طعم آن تلخ و تند است. در انگلستان و کالابریا نیز نحوهٔ استفاده از این ماده چنین است.
در آشپزی چینی شیرین بیان همچون چاشنی در پخت غذاهای مطبوع استفاده میشود و اغلب برای خوشطعم کردن سوپها و غذاهایی که در سوس سویا جوشانده میشود، به کار میرود.
شیرین بیان در سوریه نیز بسیار خواهان دارد و به صورت نوشیدنی در بازار عرضه میشود. این ماده همچنین عنصر اصلی نوشابه غیرالکلی بسیار معروف مصری موسوم به سوس عرق سوس است.
قسمت مورد استفادهٔ شیرین بیان ساقههای زیرزمینی و ریشههای گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. مهمترین ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشههای گیاه به نام اسید گلیسریزیک است که پنجاه برابر از شکر شیرینتر است و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و گونه گیاه بین ۵ تا ۲۰ درصد است.
اسید گلیسریزیک با افزایش سن گیاه افزایش مییابد. طعم عصاره بسته به انواع مختلف گیاه، متغیر است؛ مثلاً شیرین بیان اسپانیایی طعم ملایم دارد؛ در حالیکه شیرین بیان یونانی دارای طعمی نسبتاً تلخ است. عصاره این گیاه حاوی ترکیب گلیسیریزین، اسید گلیسریزیک و نمکهای پتاسیم و کلسیم است. اسید گلیسریزیک و گلیسیریزین برای درمان زخمهای گوارشی مفید است. ریشههای این گیاه حاوی کومارین، فلاون، روغنهای فرار و استرول گیاهی نیز هست.
پودر ریشهٔ شیرین بیان (ریشهٔ خشک ساییدهٔ گیاه) خلط آوری مؤثر است و از زمانهای باستان به این منظور مورد استفاده بودهاست؛ مخصوصاً هندوها آن را در داروی Ayurvedic (برگرفته از کلمه سانسکریت ayur-veda به معنی علم حیات) به کار میبردهاند (همچنین به عنوان خمیردندان) و به جاستی مادهو (Jastimadhu) معروف بودهاست.
ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه شیرین بیان در مقابله با پوسیدگی دندان نافع است. ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه خاصیت ضد میکروبی دارد؛ بنا بر این میتوان از شیرهٔ این گیاه به عنوان مادهٔ ضدپوسیدگی در محلولهای شستشوی دهان و نیز خمیر دندانها استفاده کرد.
در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده میشود.
امروزه نیز عصارهٔ شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه بهشمار میرود. این ماده به شکل طبیعیاش، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است. شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن است و میتوان آن را به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار برد. مهمترین خاصیت شیرین بیان، تأثیر بر دستگاه گوارش است. این گیاه درمانکننده ورم و زخم معده و اثنیعشر است و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب دارد. همچنین برای درمان سوء هاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است.
شیرین بیان بر سیستم درون ریز بدن نیز تأثیرگذار است و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خونابه را کاهش دهد. با این حال مشخص نیست که آیا بر میزان تستوسترون آزاد نیز مؤثر است یا خیر.
یکی از خواص دارویی شیرین بیان خاصیت ضد لک و روشنکنندگی آن بر پوست است که در قالب کرمهای مراقبت از پوست ارائه شدهاست.
مصرف بی رویهٔ شیرین بیان یا سایر فراوردههای آن به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازهٔ هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیدهاست. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیتهای متابولیسمی و بالا رفتن فشار خون میگردد. در صورت مصرف بیش از ۲۰ گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نیست. استفادهٔ زیاد از شیرین بیان برای طحال نیز مضر است. مصرف بسیار بالای شیرین بیان ممکن است به بروز حالاتی خطرناک نظیر فشارخون و حتی سکتهٔ قلبی منجر شود.
برخی از افراد با مصرف زیاد شیرینبیان دچار درد عضله و عدهای دیگر با کرخت شدن دست و پا مواجه میشوند.
مصرف زیاد این ماده سبب افزایش وزن نیز میشود.
در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز کرد.
مصرف این گیاه و فراوردههای آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهیاند، منع شدهاست.
البته با رعایت میزان معقول مصرف شیرین بیان میتوان از بروز این مشکلات جلوگیری کرده، از خواص بسیار مفید آن بهره برد. در صورت لزوم مصرف طولانیمدت شیرین بیان، بهتر است آن را با کتیرا ترکیب کرد.
منبع ۲: امیدبیگی، ر. ۱۳۸۷٫ تولید و فرآوری گیاهان دارویی. انتشارات آستان قدس رضوی، جلد سوم
منبع ۳: فصلنامه گیاهان دارویی (معصومه خان احمدی، حسنعلی نقدی بادی، شاهین آخوندزاده، فرحناز خلیقی سیگارودی، علی مهرآفرین، سهیلا شهریاری، رضا حاجی آقایی)
برای سفارش بذر شیرین بیان (گیاه دارویی) از فروشگاه گلس گاردن ابتدا تعداد مورد نظر را انتخاب نموده و سپس افزودن به سبد خرید را بزنید. (بذر شیرین بیان)
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.